چند سالی است عناوینی چون VOD، IPTV، سامانه ویدئودرخواستی، تلویزیون
تعاملی و… را در نشستهای سازمان صداوسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و
سازمان سینمایی از زبان مدیران این بخش شنیدهایم. در چند سال اخیر
خوشبختانه زیرساختهای لازم برای این تکنولوژی جهانی مهیا شده است و حتی
چندین سایت، مجوز فعالیت در حوزه VOD را گرفتند. اما VOD چیست؟ کارکرد،
مزایا و معایب آن چیست؟ تاثیرات آن بر سینما و تلویزیون چگونه است؟ در این
گزارش به معرفی VOD و بیان نقاط قوت و ضعف آن و نحوه مدیریتش در ایران
پرداختیم که در ادامه میخوانید.
کارکردها و ویژگی vod
VOD
یا همان سامانه ویدئودرخواستی چه ویژگیهایی دارد و کارکرد آن چیست؟ VOD
این امکان را برای کاربران خود به وجود میآورد تا بهراحتی و فقط با
دسترسی به اینترنت بتوانند به هزاران هزار فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی،
مستند جذاب، برنامههای آموزشی و… ایرانی و خارجی دستیابی پیدا کنند.
معمولا در صفحهای که برای نمایش لیست این ویدئوها تعبیه میشود، تمهیداتی
مثل جستوجو براساس نام فیلم، بازیگران، کارگردان و همچنین اطلاعاتی در
مورد قیمت، مدت زمان اجاره و قوانین مربوط به محتوا برای قرار میگیرد.
باتوجه به این ویژگیها VOD امکان دسترسی به محصولات شنیداری و دیداری
دنیا را در کوتاهترین زمان و به بیدردسرترین شکل ممکن فراهم میسازد. از
دیگر ویژگیها مهم VOD این است که به کاربران خود اجازه میدهد محتواهای
صوتی یا تصویری را هر زمان که خودشان خواستند جستوجو و گوش یا تماشا کنند.
اگر سامانه VOD دامنه فعالیتش در محدوده IPTV یعنی تلویزیون تعاملی باشد
در این سیستم کاربران مجبور نیستند برنامهها را در زمان پخش سراسری تماشا
کنند. بهطور معمول کاربرهای VOD برای استفاده از این خدمات باید بهازای
تماشای هر محصول هزینهای را پرداخت کنند؛ اما این در حالی است که تعداد
بسیار زیادی محصول رایگان نیز برای استفاده مخاطبان در آن وجود دارد. در
این میان برخی از این سایتها ایده کم نشدن حجم مصرفی اینترنت را برای
مشترکان خود مطرح کردند چنین اتفاقی سبب شده تا عدهای زیاد از کاربران
بهجای دانلود غیرقانونی فیلمها و سریالها ترجیح دهند یک فیلم را بدون
کاسته شدن از حجم اینترنت تماشا کنند. البته در این میان سایتهایی هستند
که خلاف وعده خود عمل میکنند.
vodدر ایران
بهدنبال
فراگیر شدن VOD در جهان، در ایران نیز از سالهای گذشته موسساتی در صدد
ایجاد چنین سامانهای هستند به همین منظور تاکنون چندین موسسه ایجاد شده و
دارای مجوز از سازمان صداوسیما هستند که دامنه فعالیتشان IPTV نامیده شده
به این معنی که در کنار ارائه امکان نمایش فیلمها و سریالها، امکان پخش
مستقیم شبکههای تلویزیونی را نیز دارا میباشند. همچنین در سالهای
اخیر چندین موسسه دیگر نیز با مجوز سازمان سینمائی اقدام به ارائه فیلمها
و سریالهای ایرانی و خارجی به مخاطبان خود کردند. مخاطبان با بهرهگیری
از اپلیکیشنها و یا سایتهای این شرکتها و از طریق پرداخت اشتراک
ماهیانه و یا حق نمایش هر عنوان امکان تماشای فیلمها را دارند. به ادعای
مدیران این سامانهها در حال حاضر حدود ۶۰۰هزار مشترک مشتری این
سامانهها هستند و پیشبینی میشود در آینده نزدیک و با آسان و فراگیرشدن
دسترسی به اینترنت این سامانهها با اقبال بیش از پیش مواجه شده و
بهعنوان مرجع اصلی مخاطب ایرانی در تماشای فیلم و سریالها تبدیل شوند.
سامانههای اصلی و فعال موجود در ایران عبارتند از فیلیمو، آیو، نماوا،
فیلمنت، زوم، شیما، لنز، ایسیما، اپیدو و… همچنین چندین سامانه
انحصارا به ارائه محتوا برای مخاطب کودک اقدام میکند.
Vod و تاثیر آن بر سینما
VOD
ها یکی از محبوبترین سایتهای اینترنتی بهشمار میروند؛ سایتهایی که
چند سالی است با توسعه زیرساختهای اینترنت در ایران و بالارفتن سرعت
دسترسی به اینترنت، جای خود را میان سایتهای محبوب ایرانی نیز باز
کردهاند. VOD ها به سبب ارائه فیلم و سریالها شبیه به بازار عمل
میکنند که نهتنها مخاطب داخل که مخاطب خارج از کشور هم میتواند از آن
دیدن کند. درواقع پاگرفتن VOD در ایران بهمثابهشکلگیری بازاری جدید،
برای ارائه فیلمهای ایرانی به مردم کشور خودمان و سراسر دنیا است راهی که
کمهزینه اما پرسود است. VOD میتواند در حکم یک گام رو به جلو در راه
تعامل با سینمای جهان باشد. اگر فرآیند همگانی شدن VOD در ایران بهخوبی
پیش رود و نقاط ضعف آن مرتفع شود اقتصاد سینما با VOD دگرگون خواهد شد و در
بستر آن جایی برای دیده شدن سینما شکل میگیرد. البته این در حالی است که
برخی معتقدند رشد VOD میتواند آسیبزننده باشد چرا که باعث کنار گذاشته
شدن سینما از سبد کالای فرهنگی شهروندان میشود. برخی معتقدند مخاطبان جدی
فیلم وقتی با انبوهی از آثار قدیمی و جدید سینمای ایران و جهان در یک بستر
مناسب مواجه میشوند تا حدی این خطر وجود دارد که مرجع خود برای تماشای
فیلم را از سینما به VOD تغییر دهند. این در حالی است که VOD یک تکنولوژی
جهانی است و نیاز به آن به شدت احساس میشود. VOD ها میتوانند با ارائه و
نمایش انواع فیلم و سریالهای دنیا سطح سلیقه عموم مردم جامعه را ارتقا
دهند. VOD در سیستم نمایشی کشور یک نیاز جدی به حساب میآید و رخداد آن یک
انقلاب در عرصه اقتصاد سینما به حساب میآید. به شرط آنکه بهدرستی مدیریت
شود.
«Vod» و کاکردهای آن در تلویزیون
رسانه
ملی همواره در پی جذب مخاطب است و در میان هجوم رسانهها و وجود ماهواره و
شبکههای رنگارنگ و دلفریب این موضوع هر روز مهم و مهمتر میشود و لازم
است مسئولان با استفاده از ابزار و تجهیزات بهروز و البته تولید آثار
بامحتوا و باارزش و جذاب، مخاطب را نگاه دارند. فناوری «VOD» یکی از چند
ابزاری است که جای خود را در کشورهای توسعهیافته و پیشرفته باز کرده و با
وجود امکاناتی چون اینترنت سرعت بالا میتوان بهوسیله آن با کمترین هزینه
به ارائه آثاری تولیدی پرداخت. البته فناوری «VOD» با وجود نوپا بودن در
ایران، یک ابزار نوظهور نیست و از سال۱۹۹۴ درکشور آمریکا مورد استفاده قرار
گرفته و اجرایی شده است؛ پس با این حساب میتوان گفت که «VOD» یک سامانه و
سیستم امتحان پس داده است و حال در کشورهای توسعهیافته و پیشرفته به یکی
از شریانهای مهم رسانهای تبدیل شده است.
کاربردهای «Vod» و ویژگی های آن در تلویزیون
در
زمانی نهچندان دور، تلویزیون ایران محدود به چند شبکه بود و تنوع فعلی
وجود نداشت؛ به این ترتیب مخاطبان با برنامههای متنوعی مواجه نبودند و
میتوانستند رأس ساعت مقرر به دیدن آثار مورد علاقهشان بنشینند. البته در
آن دوران مقولهای به نام «بازپخش» نیز معنا نداشت. شبکههای تلویزیون
زمان مشخص و محدودی برای پخش داشتند و مانند دوران فعلی ۲۴ساعته نبودند.
حال نیز با وجود انبوه شبکههای تلویزیونی وجود سامانه «VOD» بهشدت
احساس میشود و میتواند با اضافه کردن بخشهای متنوع به تعداد مخاطبان
رسانه ملی بیفزاید.
به این ترتیب یکی از مزایای فناوری «VOD» دسترسی
مخاطب به برنامههای تلویزیونی از طریق اینترنت با سرعت بالاست و دیگر
اینکه کاربر میتواند با جستوجوی آسان براساس کلیدواژهای که مورد نظر
اوست برنامه مورد نظر خود را بدون کلیکهای بالا و انجام مراحل مختلف پیدا
کند و پس از گزینش، شبکههای مورد علاقه خود را در باکسی مشخص ذخیره کند و
از همه مهمتر اینکه کاربر بدون مصرف حجم اینترنت و هزینه اضافی برنامه
مورد نظر را تماشا کند. قابلیت تصویر در تصویر نیز یکی دیگر از مزایای
نرمافزارهای «VOD» است که کاربر بهوسیله آن میتواند بدون خارج شدن از
صفحه و همزمان با دیدن برنامه مورد نظر به صورت همزمان جستوجو کند و این
قابلیت تاخیر در باز شدن صفحات را بر طرف میکند. اما همه این خدمات زمانی
کارآمد و مفید خواهند بود که این سامانه بهطور مرتب بهروزرسانی شود و
تحت نظارت باشد. یکی از ملزومات این فناوری اینترنت سرعت بالاست که اگر به
رتبه ایران در لیست آمارها نگاهی بیندازیم خواهیم دید که در این زمینه نیز
از کشورهای دیگر عقبتریم. وجود نواسانات پیدرپی و قطعیهای مکرر نیز از
مواردی است که مخاطبان «VOD» را از این سامانه دلسرد میکند و اینگونه
میشود که او عطای آن را به لقایش میبخشد و ناگزیز، نرمافزار مربوطه را
از گوشیاش حذف میکند.
یکی دیگر از مواردی که امتیاز برنامههای
مرتبط با «VOD» به حساب میآید اینترنت رایگان است که طبق شواهد و به گفته
بسیاری از مشترکان موجود همه موسسههای قانونی از این شعار استفاده ابزاری
میکنند و اینترنت رایگانی در کار نیست. البته درباره صحت و سقم این موضوع
مسئولان مربوطه باید پاسخگو باشند و تحثیقات میدانی نگارنده در این زمینه
به نتیجه شفافی نرسید.
پاشنه آشیل های«vod» در ایران
عدم وجود قانون «کپی رایت»و تأثیرات سوء آن بر سامانه «Vod»
همه
آنهایی که در هر زمینهای صاحب اثر هستند میدانند که «کپیرایت» در
ایران بیمعناست! و در هیچ عرصهای به این اصل توجه نمیشود؛ زیرا قانون و
ترازنامهای برای آن تعریف نشده است. البته این بیقانونی در ایران مسئله
تازهای نیست و سالهاست که توسط قانونگذاران نادیده گرفته شده و خالقان،
ناشران و عرضهکنندگان محصولات فرهنگی، اجتماعی، هنری و… قربانیان این
کاستی حقوقی هستند.
عدم وجود قانون مصوب درباره «کپیرایت»، فناوری
«VOD» و چگونگی عملکرد آن را نیز با مشکلات عدیدهای مواجه کرده است. عدم
صدور مجوز پخش آثار در سامانه «VOD» جدا از اینکه مشکلات عدیدهای در نحوه
مدیریت و پخش آثار خلل ایجاد میکند، باعث شده صاحبان اثر از لحاظ اقتصادی
نیز متضرر شوند و از سود کلانی که نصیب پخشکنندگان قانونی (فیلمنت، لنز،
آیو، نماآوا، ای سیما، فیلیمو، اپیدو و زوم) میشود، بهرهای نبرند. بدتر
اینکه در این میان نباید وجود پخشکنندگان خردهپا و کانالهای تلگرامی و
دیگر فروشندگان آثار تصویری بیمجوز را از قلم انداخت، بخشهایی که با
استفاده از نرمافزارهای قانونی اقدام به دانلودهای رایگان میکنند و آثار
موجود در سامانه «VOD» را به مخاطبان میفروشند، بیآنکه از سود سرشار آن
به صاحبان اثر برسد! به این ترتیب این روند، باعث ایجاد نوعی «بازار سیاه»
پنهان در این عرصه شده که فناوری «VOD» را در آیندهای نزدیک با مشکلات
عدیدهای مواجه میکند.
بهتر آن است معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی که در رأس این سامانه قرار دارد، به دور از قانونتراشیهای
دستوپاگیر و ناکارآمد و البته غیراجرایی، فکری به حال این اوضاع کند؛ تا
به این ترتیب عدم وجود قانون «کپیرایت» بیش از این به اقتصاد
سرمایهگذاران و صاحبان اثر ضربه نزند؛ زیرا همانطور که گفته شد، واضح و
مبرهن است که این روند در مدتی نهچندان طولانی با شکست مواجه خواهد شد.
عدم وجود نظارت ها ارشاد و مجلس بر «Vod»
همانطور
که پیشتر گفته شد «VOD» یا همان سامانه ویدئویی درخواستی، که چند سالی
است در کشورهای دیگر نیز مورد استفاده و بهرهبرداری قرار گرفته، مدتی است
در ایران نیز طرفداران خود را پیدا کرده و مخاطبان تا حدودی با این فناوری
جدید آشنا هستند و کموبیش بهوسیله نرمافزارهایی که برای این سامانه
طراحی شده و به ثبت رسیدهاند از خدمات و ویژگیهای این پدیده نوپا
استفاده میکنند؛ اما نکتهای که در این میان وجود دارد عدم وجود قوانین
درست و مشخصی است که بهوسیله آن بتوان چهارچوبی معین و تعریفشده برای
دستاندرکاران این بخش در نظر گرفت.
شاید درباره چگونگی عرضه محصولات
تصویری اعم از فیلمهای سینمایی و سریالهای خارجی و ایرانی و
ویدئوکلیپها در این بخش قوانینی تعریف شده باشد؛ اما از آنجایی که در
عمل، مدیریت این بخش به عهده ارگان یا مرکز خاصی نیست، در نتیجه نظارت خاصی
نیز در این زمینه صورت نمیگیرد و هرچه هست قوانینی است که فقط روی کاغذ
ثبت شدهاند و هیچ کاربرد مفیدی ندارند و اجرایی نیستند.
آنگونه که
پیداست، معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رأس این سامانه قرار
دارد و در همین راستا به چند موسسه دیگر اجازه صدرو مجوز آثار منتخب را
داده است، با این توضیح که به نوع عملکرد آنها هیچ نظارتی ندارد و همین
موضوع باعث بروز مشکلاتی بسیاری شده که بارزترین آنها توزیع آثاری است که
با قوانین و مقررات وضع شده مغایرت دارند و از لحاظ اخلاقی با مشکلات
عدیدهای مواجهند. یعنی این نابسامانیها در حالی وجود دارند که طبق قانون
مصوب مجلس شورای اسلامی عرضه عمومی هرگونه فیلم، الزاما میبایست با
پروانه وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی باشد و آثار خارجی نیز علاوه بر پروانه
نمایش باید با اجازه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با اجازه صاحب اثر (طبق
قوانین کپیرایت) وارد کشور شوند که اینگونه نیست. به این ترتیب مسئولان و
مدیرانی که در رأس این روند بیمار و ناقص قرار دارند باید هرچه زودتر برای
بلاتکلیفیهای موجود چارهای بیندیشند پیش از آنکه ضررهای موجود به بخشی
از اقتصاد رنجور فعلی ضربهای دیگر وارد کند.
سانسور
در
همه جای دنیا یکی از ویژگیهای سیستم «VOD» همگانی بودن آن است؛ یعنی
آنکه همه افراد جامعه از هر قشر و با هر سن و سالی میتوانند با نصب
نرمافزار طراحی شده، پس از دانلود آثار مورد علاقهشان به دیدن آنها
بنشینند؛ البته شاید این محدودیتهای اخلاقی و درجهبندیهای سنی در
دستهبندی آثار موجود در سامانه لحاظ شده باشد که باز هم ویژگی محسوب
میشود؛ زیرا این دستهبندیهای مشخص از ایجاد محدودیت در استفاده از این
سامانه جلوگیری میکند.
یکی از ضعفهای بزرگ سامانه «VOD» در ایران،
عدم دستهبندی و ایجاد محدودیتهای بخصوص سنی است که البته این کاستی نیز
حاصل عدم مدیریتهای موجود است. با اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
ظاهرأ نظارت محکمی بر موسسههای ذیربط دارد؛ اما نسبت به قوانینی که خود
آنها را وضع کرده بیاعتناست تا آنجا که هیچ توجهی بر محتوای آثار وجود
ندارد. اغلب موسساتی که با تأیید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به آپلود آثار
سینمایی و تلویزیونی میپردازند، نسبت به درجهبندیهای سنی و نکات
اخلاقی و فرهنگی توجهی نشان نمیدهند و اغراق نیست که بگوییم در این زمینه
هیچ خط قرمزی وجود ندارد. اینگونه است که طی این روند، آثار خارجی بدون
عبور از فیلترهای مشخص و بدون مجوز و پروانه نمایش توسط مدیران و مسئولان
از سایتها و کانالهای خارجی دانلود میشوند و مستقیمأ برای استفاده
کاربر در سامانه قرار میگیرند.
برای شفافتر شدن موضوع، کافی است به
قوانینی که در این رابطه توسط «شورای عالی انقلاب فرهنگی» که در تاریخ
۲۶/۷/۸۴ وضع شدهاند، نگاهی بیندازیم.
بهطور مثال در میان بندهای متعددی که در این بخش وضع شده، موسسه یا توزیع کننده حقیقی یا حقوقی از انتشار چه آثاری منع شده اند؟
بند
۳- تلاش برای انتخاب آثاری که از حداقل تعارض یا مخالفت با فرهنگ ایرانی
اسلامی و ارزشهای اخلاقی مورد قبول جامعه، برخوردار باشند.
تبصره ۱۰ از
بند ۴: فیلمهایی که به تبلیغ هرگونه رفتار غیراخلاقی میپردازند یا مروج
خشونت هستند یا مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی را توجیه و تبلیغ میکنند.
تبصره
۱۱ از بند۴: فیلمهایی که از لحاظ فرهنگی و هنری فاقد کیفیت هستند و ترویج
آنها تدریجاً به پایین آمدن سطح ذوق و سلیقه مخاطبان میانجامد.
محمد صراف؛ رئیس انجمن صنفی «VOD» و مدیرعامل «فیلمنت»:
در فناوری «VOD» و شیوه اجرایی آن چقدر به استانداردهای جهانی نزدیک هستیم؟
در اینباره باید بگویم کارکرد سرویسهایی چون «فیلمنت»،
«فیلیممو»، «آیو» و دیگر سرویسها شبیه به هم است و از لحاظ توسعه و زیرساخت
استاندارد نیستیم. بهطور مثال از لحاظ پهنای باند هنوز به آن جایگاه نرسیدهایم که
کاربر بتواند در اقصی نقاط کشور به این سرویس دسترسی داشته باشد و بتواند بهصورت
آنلاین به دیدن اثر مورد نظرش بنشیند.
انجمن صنفی
VOD دارای چه اختیاراتی است و با وجود تناقضات موجود
در نحوه مدیریت زیر نظر کدام ارگان، نهاد یا وزارتخانه است؟
انجمن صنفی، زیر نظر انجمن کارفرمایان وزارت کار تاسیس شده
و تحت نظارت وزارت کار و امور اجتماعی هست تا به این ترتیب مشروعیت انجمن شدن را
داشته باشد، و طبق قانون اساسی، انجمنها و صنوف اصولا باید در تصمیمگیری در
حوزههای مربوطه مشارکت داده شوند؛ اما
در حوزه «VOD» گاه تصمیماتی گرفته میشود و ما بهعنوان انجمن از آن بیخبریم
یا اینکه گاه مقرراتی تنظیم میشود که ما از آن بیاطلاعیم؛ در صورتی که ما بهعنوان
انجمن با چالشها و جزییات کسب و کار در این عرصه آشنا هستیم و بیشتر و بهتر میتوانیم
در رفع کاستیها موثر باشیم؛ البته، مشورتهایی شده و اتفاقات مثبتی افتاده که
اگر کاملتر شود انجمن میتواند در توسعه و رفع کاستیهای فناوری VOD موثر باشد.
آیا انجمن صنفی VOD قانونی در نحوه مدیریت و نظارت موسسههای
موجود تنظیم کرده است و در حوزه اجرایی چه اختیاراتی دارد؟
اصولا انجمن صنفی اختیار قانونی برای نظارت را ندارد و این
اختیار به اتحادیهها داده شده است. یعنی این که انجمن صنفی نظارتی بر موسسات
فعال ندارند و فقط میتوانند پیشنهاد و مشاوره ارائه دهد.
دیده میشود که برخی از موسسه بدون پروانه و مجوز اقدام به انتشار آثار
میکنند و این در حالی است که برخوردی با آنها نمیشود و مورد بازخواست قرار نمیگیرند.
VOD در ایران صنعت نو پایی است و قطعأ چنین کاستیهایی وجود
دارد بله برخی شرکتها نسبت به ممیزیها
و خط قرمزها طبق چهارچوبها پیش نمیروند
و همانطور که گفتم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما هنوز در اینباره
به اجماعی نرسیدهاند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نظرش این است که همان آثاری که
از بخشهای مربوطه این وزارتخانه مجوز گرفتهاند در فضای مجازی منتشر شوند و نظر
ما نیز این است که چهارچوب ارشاد چهارچوب قانون اساسی است و طبعا اگر همان آثار
مجوزدار مورد استفاده قرار گیرند مشکلی پیش نمیآید به هرحال امیدوارم تعمالاتی
بین ارشاد و سازمان صورت گیرد که شاهد چنین خطاهایی نباشیم.
گاه شنیده میشود که بر خلاف گفته بعضی موسسات که اینترنت رایگان را امتیاز
و ویژگی نرمافزارشان میدانند چنین موضوعی صحت ندارد و به گفته کاربران بخش زیادی
از حجم اینترنت کاربران صرف دانلود آثار میشود! آیا درست است؟
شرکتهایی که خدمات اینترنت رایگان میدهند تمام هزینه آن
را خودشان متقبل میشوند؛ یعنی شرکتها به اپراتور تلفن همراه گیگی ۲۳۵۰تومان و
به اپراتور ثابت یا همان ایدیاسال گیگی ۸۰۰تومان پول میپردازند و اگر ترافیک
کاربر میشود مشکل زیرساختی است و درواقع شرکتها در اینباره تخلفی نمیکنند و درنهایت
واحد پشتیبانی به کاربرانی که اینترنتشان مصرف میشود مبلغ مورد نظر را میپردازند
یا اینکه بهنحوی دیگر رضایت کاربر را جلب میکنند.
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است